مصاحبه اختصاصی ایران کارتون:

شهرام شیرزادی، متولد1351 تهران و فارغ التحصیل کارشناسی کارگردانی سینما و کارشناس گرافیک انیمیشن و استوری بُرد است. وی کاریکاتور را ازسال 1372 زیرنظراستادانی چون  مرحوم اسفندیاراحمدیه ، کاظم لاهیجی ، احمد عربانی ، بهمن عبدی و پدرام حکیم زاده شروع کرده است.شیرزادی، علاوه برتهیه کنندگی و کارگردانی انیمیشن درشبکه پویای صدا و سیما، کاریکاتوریست و عضو انجمن فیلمسازان انیمیشن هم هست و سابقه ساخت چندین فیلم کوتاه و بلند و سریال دراین زمینه را ازسال 1372 تاکنون دارد. تدریس دردانشگاه و کلاس های آموزش کاراکتر و استوری برد و طراحی فضا و کاریکاتور و ... هم ازدیگرفعالیت های این هنرمند است.با او گفتگویی انجام داده ایم که می خوانید :

 اولین کارتونی که کار کردید چه بود؟ یادتان هست؟

کلاس دوم دبستان بودم ، معلم مان دیکته می گفت ، من دردفترمشقم کاریکاتورخیلی ساده ای از او را کشیدم. وقتی کارم را دید، ورقم را گرفت و پاره کرد و یک سیلی محکم نیز به صورتم زد. این برایم دردسرشده بود اما کمی بعدمتوجه شد که این کاریکاتور را برای روز معلم کشیده بودم و کلی معذرت خواهی کرد.این یک خاطره بود اما درهشت سالگی دوربینی قدیمی درداخل صندوقچه مان داشتیم که کارنمی کرد اما برمی داشتم و با دوستانم درکوچه محل مان با فیگورهای مختلف با آن عکس می گرفتیم. دوستانم به من گفتند که عکس ها کی حاضر می شود؟! باخودم فکرکردم حالا که دوربینم کارنمی کند، شخصیت دوستانم را به جای حلقه فیلم، روی ورق با مداد بکشم  و این کار را کردم .کارها درسطحی ساده بود و تحویل شان می دادم. دوستانم نیز ذوق می کردند و با خوشحالی کارهایم را ازمن می گرفتند !

اولین اثری که ازشما منتشرشد کی بود و کجا منتشرشد؟ 

اولین اثرم درمجله طنز و کاریکاتورچاپ شد. اثری سیاه و سفید بود و زیر نظراستاد جواد علیزاده کارمی کردم. سپس با کیهان کاریکاتور، زیر نظراستاد مسعود شجاعی طباطبایی همکاری کردم.کارحرفه ای را درسال 1372 که وارد صدا و سیما شدم و درواحد نقاشی متحرک شبکه پویا مشغول به کار شدم شروع کردم.آنجا درکنارانیمیشن ، کم کم به طورجدی وارد کاریکاتورهم شدم.

اولین جایزه شما چه بود؟

اولین جایزه ای که گرفتم مربوط به رشته هنرنبود. حدود هشت سال زورخانه رفتم و درشانزده سالگی مقام اول رشته کشتی نوجوان را کسب کردم و اولین جایزه ام را گرفتم.بعدها که وارد عرضه هنرانیمیشن و کاریکاتورشدم، اولین جایزه ام را درفستیوال هنرمندان دانش آموزدر تهران گرفتم و مقام اول شدم .

آخرین جایزه شما چه بود؟

جایزه ویژه جشنواره بین المللی کاریکاتور چین بود که درسال 2019 گرفتم.

آخرین کاری که دست گرفته اید چیست ؟

یک سریال انیمیشن صد و چهارقسمتی با عنوان « ماجراهای آقای شهروندی » است که دارم برای صدا و سیما کارمی کنم است. علاوه برکارگردانی ، تهیه کنندگی آن را هم برعهده گرفتم و درحال حاضرمشغول به کار هستم . درحوزه کاریکاتورهم دارم کاریکاتورهایی از چهره های معروف را دارم برای نمایشگاه آماده می کنم.

شما به شکل دیجیتال کارمی‌کنید یا دستی؟

قدیم ها چون کامپیوتر نبود به صورت دستی مثل آبرنگ و گواش کار   می کردم و خیلی لذت می بردم.اغلب ازمداد و گاهی ازپاستل یا رنگ آکریلیک استفاده می کنم .درحال حاضر، باوجودامکاناتی که دراختیارما گذاشته اند، هم سرعت کارمان بالا رفته و هم کارمان با کیفیت ترشده است.اول دستی کارمی کنم و پس ازآن اسکن و بعد اجرا را شروع می کنم .

ازچه ابزارو نرم‌افزاری استفاده می‌کنید؟

برای کاریکاتورچهره، بیشترازنرم افزارفتوشاپ و پینتراستفاده می کنم و برای انیمیشن ازبرنامه « تونز »، که دیجیتالی است استفاده می کنم. برنامه فوق العاده خوبی هم ازلحاط کیفیت و هم سرعت است .

بهترین کارتون یا کاریکاتوری که کارکردید چه بود؟

بیشترنظردوستانم برایم مطرح است اما اگرقرار باشد خودم کاری را انتخاب کنم ، فکرکنم کاریکاتور محمدبن سلمان ، که با آن درمسابقه کاریکاتورداعش شرکت کردم، را انتخاب می کنم.

آیا کاریکاتور و کارتون را می‌توان آموزش داد؟

بله مسلما" می توان آموزش داد منتهی قبل ازکلاس آموزش کاریکاتور ، باید درکلاس طراحی آزاد آموزش دید. ضروری است هنرجویان این عرصه ، طراحی ازآناتومی بدن انسان را خوب یاد بگیرند.در واقع، رشته اصلی طراحی آناتومی بدن انسان است که خیلی مهم است. متأسفانه اکثرطراحان به این نکات توجه نمی کنند و این اهمال باعث می شود که    هنرجویان دررشته کاریکاتور پیشرفت نکنند.

آیا ایده و تکنیک را هم می توان آموزش داد ؟

بله. می شودآموزش دید ولی اکثرا خودشان تلاش می کنند که ایده و خلاقیت بدست بیاورند. تصورکنید به فردی برخورده اید که هیچ زبانی بلدنیست و تنها می توانید به کمک تصاویر و گرافیک منظورتان را به او برسانید.حال برای اینکه به او بگوئید خوش آمدید و ازاو بپرسید که چگونه جایی زندگی می کند، تصویر و نمادهایی ترسیم کنید. کاریکاتورهایی برای همه مشخصات محیط کاری خود ازقبیل محصولات ، ابزا، مفاهیم، مشتریان و … ترسیم کنید.چندکاریکاتوردررابطه با هر یک ازموضوعات زیرترسیم کنید: عید نوروز، جشن تولد، جشن ازدواج و جشن فارغ التحصیلی

خود شما با چه روشی و چطوری به ایده‌های تان دست می‌یابی؟

به طورمعمول ، به خبرهایی که درروزنامه می خوانم یا درتلویزیون می شنوم و می بینم فکرمی کنم . یا اینکه ازسفارش دهنده ، که سوژه را بدست من می رساند، ایده می گیرم و درباره اش فکرمی کنم و درخصوص آن مشورت هم می کنم. خیلی وقت ها درخواب ایده می گیرم و گاهی هم با مشاهده حوادث شاد و خنده دار و گاهی غمگین درخیابان، فروشگاه، محل کار و یا هرکجائی که هستم. به خاطرهمین، دراغلب کاریکاتورهایم یک یا چندنفرحضور دارند. گاهی هم ایده هایم را از    فیلم ها یا اخبار و مطالب اینترنتی یا خواندن روزنامه یا کتاب پیدا می کنم و ناگهان ایده ها مانند نورلامپ درذهنم به شکل داستان یا کاریکاتورظاهرمی شوند. کافی است یک قلم و کاغذ دم دستم باشد تا ایده را سریع به صورت اتود بکشم  و سپس کاریکاتورآن را می کشم.

ایده برای تان مهم است یا تکنیک؟

خودم هردو را درنظرمی گیرم اما بستگی به سوژه هم دارد.گاهی  ایده فوری به ذهنم میرسد و سریع کاریکاتور را هم می کشم . درکل هم ایده خوب لازمه کاراست و هم اجرای قوی آن. ممکن است ایده قوی باشد اما برای اجرا مناسب نباشد.

خودشما آموزش کارتون یا کاریکاتور دیده اید؟

درسال 1364درکلاس طراحی آزاد استاد لاهیجی آموزش دیدم. ایشان واقعا استاد توانمندی بود و مرا راهنمایی کردند.خداایشان را برای مان نگه دارد. به من گفتند طرح هایت را قوی کن بعد برو کاریکاتور یاد بگیر. آن زمان کلاس کایکاتورنداشتیم . ازکنار دکه روزنامه فروشی رد میشدم ؛ مجله طنز و کاریکاتور را دیدم و خریدم.شروع به تمرین کشیدن کاریکاتورازروی کاریکاتورهای استاد علیزاده کردم و تمرینات زیاد انجام میدادم . 

کاریکاتور پیشه اصلی شما است یا درزمینه‌های دیگری هم کارمی‌کنید؟

پیشه ام هست اما درحال حاضر بیشترمشغول تولیدانیمیشن به عنوان تهیه کننده و کارگردان هستم و هر روز ازصبح تا شب این کار را        می کنم.  علاقه شدیدی به این کاردارم ولی سعی می کنم با برنامه ریزی، کارتون و کاریکاتورهم کارکنم . شب ها معمولا سه چهارساعت به کاریکاتورمی پردازم.  

به طورمعمول چه قدرروی یک اثرکارمی‌کنید؟

بستگی به نوع اجرا دارد. به طورکلی ممکن است هرکاری تا یک روز زمان ببرد اما هرکارتون را درنهایت یک ساعت تمام می کنم.       سفارش های مجلات را اگرخیلی عجله داشته باشند، همان لحظه شروع می کنم و سریع برای شان می فرستم .کارتصویرسازی برای کودکان هم همین طوراست.ازطرف دیگر، ممکن است کارپیچیده باشد و یا کارشلوغی بخواهند. دراین گونه کارها وشرایط ، زمان بیشتری می گیرم تا کاربا عجله انجام نشود و کیفیت کارپایین نیاید ولی سعی می کنم طبق       برنامه ریزی انجام شده کار را برسانم .

این پیچیدگی یا ساده بودن فرم ، به پیچیدگی و ساده بودن ایده هم ارتباط دارد ؟

صددرصد ارتباط دارد.همین پیچیده یا ساده بودن فرم، به ایده کمک   می کند. کار را نباید خیلی شلوغ بکنیم چون ممکن است مخاطب متوجه ایده کاریکاتورنشود. باید توجه مان به ایده و فرم به یک اندازه باشد. نه خیلی شلوغ و نه خیلی خلوت. به عنوان نمونه ، « موردیلو »که از بهترین کاریکاتوریست ها است ، ترکیب بندی و رنگ آمیزی و ... را در کارش به یک اندازه رعایت کرده است.

سیرطراحی یک کارکترازابتدا تا انتهای شکل گیری آن ، بخصوص درانیمیشن، چگونه است ؟

تصمیم گیری درمورد کاراکترمورد نظر، باید یکی ازاولین مراحل در فرآیند طراحی شما باشد.باید درمورد مخاطبان خودتان هم فکرکنید. به عنوان مثال، طرح های کاراکترهایی که برای کودکان طراحی شده اند، به طورمعمول براساس اشکال پایه و رنگ های روشن طراحی شده اند. ناتان جورویسیوس، هنرمند استرالیایی ، دراین خصوص می گوید :  اگربرای یک مشتری خاص کارمی کنید، مخاطب هدف کاراکترشما ازپیش تعیین شده است. طراحان کاراکتر، به طورمعمول محدودیت بیشتری دارند اما ازخلاقیت آنان کاسته نمی شود. مشتریان دارای نیازهای خاص هستند،اما من کاری انجام می دهم که پاسخگو ی تمام نیازآنها باشد. معمولا ویژگی های اصلی و شخصیتی را تجزیه و تحیل می کنم. به عنوان مثال اگرطراحی چشم ها مهم است من تمرکزم را روی طراحی چهره می گذارم.

چگونه ازتکنیک برای توصیف کاراکترخود استفاده می کنید؟

خطوط کشیده شده ای که برای طراحی کاراکتراستفاده کرده اید؛ می توانند راهی برای توصیف آن باشند. استفاده ازخطوط ضخیم، نازک و حتی گرد ممکن است برای طراحی یک کاراکتر زیبا باشند اما استفاده از خطوط تیز، زمخت و ناهموار ممکن است به  یک کاراکتر ناخوشایند و ناپایداراشاره کنند.

کاراکترهای «سان الرز» برجسته هستند و به نظرمی رسند که روی صفحه می رقصند، که این رویکرد او را به طراحی آن ها نزدیک می کند.حالات ، نشان دهنده احساسات یک کاراکتراست. به بیان دیگر، به تصویرکشیدن فراز و نشیب  و حالات ، طراحی کاراکتر را بیشترماهرانه  و حرفه ای می کند. با توجه به شخصیت کاراکتر ، نمایش احساسات شخصیت ممکن است  درقالب شخصیتی خاموش و کج خلق و یا پرخاشگر بوده و حتی به شدت اغراق آمیز باشد. مثال های کلاسیک ازاین قبیل را می توان دراثر TexAvery یافت : چشم های کاراکتر وحشی گرگ اغلب هنگامی که هیجان زده می شود ، ازسرش خارج  می شود. مثال دیگر ازچگونگی بیان حرکات ارتباطی Droopy می باشد که به سختی هرنوع احساسات را بروز می دهد و نمایانگریک شخصیت خونسرد و خنثی است .هنگامی که شما مسئولیت طراحی یک مجموعه ازکاراکترها را برعهده دارید، بی شک شخصیت پردازی برای تمامی آن کاراکترها،  یکی از دغدغه های اصلی شما خواهد بود.

یکی از راه های کمک کننده درشخصیت پردازی هم این است که خود را به جای یک به یک آن کاراکترها تصورکرده و با توجه به فکرها،    استعدادها، انگیزه ها و جاه طلبی های کاراکتر، طرح مربوط به آن را به بهترین نحو شخصیت پردازی کنید.درحقیقت شما نیازدارید تا با طراحی ظاهر هرکاراکتر، بیننده را ازداستان های پشت آن چهره مطلع کنید. برای این منظورحتی حالت چشم های کاراکتر درموقعیت های مختلف دارای اهمیت خواهد بود.

طراحی کاراکتر، فرآیندی است که بعد ازشخصیت پردازی صورت می گیرد و شامل تعریف کاراکترازطریق ویژگی های ظاهری آن می باشد. باید کاراکترها را، چه انسانی باشند و یا غیرانسانی، تا حدی خیالی درنظر بگیریم. هدف اصلی هم باید، جلب رضایت خالق آن و همین طورعموم مخاطبین باشد.درحالیکه طراحی کاراکتراولیه ازاین موجودات خیالی ( علایق، ترس ها، و رفتارها) ممکن است نیازبه تلاش ذهنیِ کمتری داشته باشد، فرآیند تحقق بصری این موجودات نباید ساده باشند.به همین دلیل است که بسیاری ازنویسندگان و خالقانِ کاراکترترجیح می دهند برافراد حرفه‌ای و متخصص تکیه کنند.

به نظرشما ، تمایزطراحی کاراکتردرانیمیشن با کارتون و کاریکاتور درچیست ؟

انیمیشن یک نوع هنراست، پروسه ای که طی آن یک فیلم با طراحی، عکاسی ازسوژه های ایستا یا طراحی کامپیوتری ساخته می شود. همه تکنیک های ساخت فیلم، که به صورت فیلمبرداری معمول ازیک سوژه زنده صورت نمیگیرد، را می توانیم به عنوان انیمیشن بشناسیم. به کسانی که درجریان ساخت یک انیمیشن درگیر میشوند، انیماتور میگوئیم. د زبان فارسی هنوزمعادلی برای کلمه انیماتو نداریم. 

تمایز کاریکاتور و کارتون چیست؟

نزدیک ترین تعریف به کاریکاتور، کارتون است که متاسفانه دربسیاری از رسانه‌های معتبرنیزاین دو مفهوم به وفور به جای یکدیگر به اشتباه استفاده می شوند.

تفاوت و تمایزکاریکاتور و کارتون دو جنبه دارد:

الف: تفاوت درجنبه طرح‌های موضوعی:

ازاین حیث می توان گفت، کارتون صرفاً جنبه فکاهه دارد ( لزوماً به قصد ایجاد خنده بکارمی رود.) و به لحاظ مفهومی‌ کم مایه است. یعنی به مضامین سطحی یا یک بعدی می پردازد. همچنین می‌توان گفت تقریباً کارتون تنها موضوعی است که می توانیم ازشخصیت سازی استفاده نمائیم و کاراکتر‌های طنزداشته باشیم. مثلاً مجله گل آقا را می توان مجموعه ای غنی ازکارتون دانست.اما درکاریکاتورموضوعی، اثر به لحاظ مفهوم سازی بسیارغنی است و فکاهه بودن نیزشرط لازمی ‌برای آن محسوب نمی شود. یک کاریکاتورموضوعی حتی می تواند دردناک و تلخ باشد. برای مثال، درجشنواره غزه، که سال‌ها پیش برگزارشده بود، یک کاریکاتورموضوعی به عنوان اثربرترانتخاب شد، که طرح آن یک کوه  آتش فشان بود که دهانه آن نقشه غزه بود که هرلحظه ممکن است فوران کند. دراین کاریکاتور(برخلاف تعریف کارتون که بر اساس شخصیت سازیست)هیچ شخصیتی وجود نداشت.

ب: تفاوت ازجنبه ی طراحی چهره:

وقتی ازچهره طرحی هجوآمیز و صرفاً خنده داربکشیم؛ تعریف کارتون به خود می گیرد. اما درکاریکاتور، چهره، شخصیت، خلق و خو  و تمام خصوصیات فرد را ابتدا به طورکامل تحلیل می‌نمائیم و گاهی آن را نقد می‌کنیم و سپس آن خصوصیات را همراه هجو  رسم می‌نمائیم، در کاریکاتورچهره نیزاصراربرفکاهی بودن طرح نیست. چهره‌ها درکاریکاتور می توانند بیانگرحرف‌های طبقه ای خاص یا رخدادهای خاصی راجع به آن شخصیت باشند.لذا درکاریکاتور، مخاطب ممکن است مدت ها وقت صرف کند تا به نشانه‌ها و ریزه کاری‌های مفهوم سازی دراثرپی ببرد. اما درمورد کارتون این اتفاق بسیارلحظه ای است و قابلیت تأمل دراین رابطه وجود ندارد.

بهترین کاریکاتوریست خارجی ازنظرشما کیست؟

از زمانی که وارد عرصه کاریکاتورشدم، « موردیلو »اولین کاریکاتوریست خارجی بود که با او آشنا شدم و کارهایش را  می دیدم.هنوزهم خیلی کارش را دوست دارم ... ازتکنیک و ایده هایی قوی که دارند بیشترلذت می برم.

از کارکدام هنرمند ایرانی خوش تان می‌آید؟

چه سئوال سختی ! من واقعا برای همه کاریکاتوریست های ایران احترام قائلم و ازکارهای شان لذت می برم. بخصوص اساتیدمحترم کاریکاتوریست. هرهنرمند سبک خاصی دارد و خوب اجرا می کنند. کارهایی با کیفیت بالا خلق می کنند و کارهایی با انرژی بیشتری کار می کنند. بهترین کاریکاتوریست ازنظرشخص من، کسی است که اخلاق و هنرخوب داشته باشد. خدا را شکر درایران دوستان کاریکاتوریستی داریم که هم ازلحاظ اخلاقی خوب هستند و هم کارهای زیبایی ازآنها     می بینیم .اما کاریکاتوریستی که خیلی خیلی دوستش دارم « مسعودشجاعی طباطبائی »است که هم خوش اخلاق ترین است و هم کارهای خوب شان را می پسندم.

بهترین فیلمی که دیده‌اید؟

فیلم های « چارلی چاپلین » را خیلی دوست دارم چون داستان شان و هنربازیگری چارلی چاپلین ، هیچ وقت کهنه نمی شود. زمانی که بچه بودم ازدیدن فیلم هایش خیلی لذت می بردم.

بهترین بازیگران ایرانی و خارجی موردنظرشما چه کسانی هستند ؟

« اکبر عبدی » و « نوید محمد زاده » عصیانگر، بهترین بازیگران ایرانی مورد نظرم هستند.بهترین بازیگرخارجی هم « لئوناردو دی‌کاپریو ».

بهترین کتابی که خوانده‌اید چه بود؟

بهترین کتابی که خوانده ام و همچنان می خوانم و آرامم می کند ، قرآن است. بهترین و با ارزش ترین کتاب الهی است و راه سعادت را به انسان نشان می دهد.

با کدام یک ازهنرمندان ایرانی بیشتردرارتباط هستید؟

هنرمندان ایرانی خیلی زیاد داریم ... اما بیشتر با استاد « مسعود شجاعی طباطبائی » درارتباط هستم. ایشان به من لطف و محبت دارند. خوشحال هستم که با هنرمندان محترم ایرانی ارتباط دارم و باعث افتخارمن است که داریم با هم کارمی کنیم .

گویا درنمایشگاهی که با عنوان « مقاومت یمن » برپا شده با چند اثرحضوردارید ؟

بله .درباره موضوع یمن سه اثر درنمایشگاه کارتون و کاریکاتور«مقاومت یمن» ، که تا ۳۰ مهرماه درمجموعه فرهنگی هنری اسوه برپاست، ارائه دادم که درنمایشگاه پذیرفته شدند و درمعرض دید قرارگرفته اند. این نمایشگاه،  به منظوراطلاع رسانی ازنا آرامی های ابن کشور است. اتفاقا ، پوستر نمایشگاه هم ، روی یکی ازکارهای من دراین نمایشگاه طراحی شده است . به هرحال، وظیفه ما هنرمندان دراین گونه مواقع، به تصویرکشیدن حقایقی است که بقیه سعی درمخفی کردن شان دارند.

نظرشما درباره سایت ایران کارتون چیست؟

بهترین سایت است ! خیلی عالیه !

در پایان صحبت خاصی دارید؟

یک توصیه به همکاران خوبم دارم؛ به خدا توجه داشته و هوای همدیگر را داشته باشیم ! به همدیگر راجع به کاریکاتور تهمت نزنیم. جوانانی که وارد عرصه کاریکاتورمی شوند، باید خیلی تلاش کنند و تنبلی راحذف کنند تا انشاءالله روزبه روزپیشرفت کنند.خوشبختانه کاریکاتوریست های ایرانی دارند روزبه روزپیشرفت می کنند و تعداد برندگان ایرانی درمسابقات بین المللی بیشترشده است.

از وقتی که در اختیار ما گذاشتید بی نهایت متشکریم، موفق باشید!