معرفی و نمایش منتخبی از آثار رونالد توپور کارتونیست، نویسنده و فیلم ساز طنز سیاه فرانسه
از شخصیتهایی که در زمینه طنز سیاه شهرت دارند می توان از رونالد توپور فرانسوی نام برد. توپور علاوه بر کاریکاتور، در زمینه ادبیات و شعر نیز دستی توانا دارد و شعرهای تلخ او در بین مردم فرانسه بسیار رایج است.
شاید گفتگو از شخصیت توپور از قول خودش جالب تر باشد، او می نویسد: «من توپور را از نوزادی می شناسم. با او به مدرسه رفته ام و در دوران جنگ با او گاوداری داشته ام. در واقع یک روح بودیم در دو بدن اما واقعه ای سبب شد احساس کنم توپور واقعی منم و آن در شبی رخ داد که در خانه ام در خیابان سنت اونوره پاریس خوابیده بودم که ناگهان از خواب پریدم، بی آنکه بدانم چرا؟ در این حالت در رختخوابم به طرز عجیبی می ترسیدم. ناگهان سایه ای ظاهر شد که نور ماه در پنجره قابی برای آن ایجاد کرده بودم. سایه مرد به آرامی و آهستگی از روی میله های پنجره بالا آمد و با احتیاط به سراغ میز کارم رفت که روی آن یک طرح جدید گذاشته بودم. می توانستم به خوبی ببینم که چگونه مداد مهمان ناخوانده روی صفحه دفترچه می چرخید. او تنها برای بازبینی دوباره طرح مکث کرد و کمی بعد بار دیگر مداد به حرکت خود ادامه داد و او طرح مرا کپی کرد. یعنی طرحم را دزدید و همینکه نیاز شیطانی اش برطرف شد، به سوی پنجره خیز برداشت و از میان آن به بیرون پرید. در این حال شعاعی از نور به روی چهره اش افتاد و من دیگر نتوانستم فریادم را در سینه خفه کنم رونالد توپور! دوست من، برادرم، فریادم لرزه ای بر اندامش انداخت که سبب شد تعادلش را از دست بدهد و از بالای طبقه پنجم به کف پیاده رو فرو افتد و تنش در هم شکسته شود.
اکنون تنها یک توپور در جهان وجود دارد، هر چه مردم می خواهند بگویند، بگویند. من ادعا می کنم که توپور منم.
توپور به عنوان هنرمندی که آثارش تحت الشعاع شک و بدبینی و ترس قرار دارد، مشهور است. او تصویرگر طنز سیاه است و وقتی از او درباره طرحهایش پرسش شد، در پاسخ گفت: «طرح هایم از اندیشه هایی با ریشه های عمیق سرچشمه می گیرند و گاه به شکل فریادی دردناک ظهور می کنند» در طرحی از او با عنوان «چگونه می توان در رفت؟» از پنجره های خانه های شهر لوله توپ به سمت یکدیگر نشانه رفته، درختی خشک و خیابانی خالی از سکنه بر سیاهی طرح افزوده است.
در پس آثاری با مضمون طنز سیاه، همواره نوعی دلتنگی، تشویق خاطره، اندوه و حزن وجود داشته است. در مجموعه آثار بوسک و شاوال این دلتنگی آن قدر آشکار است که به راحتی می توان سرانجام زندگی طراحانشان را از روی آنها از پیش گمان زد. اینان کاریکاتوریست هایی بودند که سیاهی طنز کاریکاتورهایشان را سرانجام با خودکشی خود کامل کردند.
"مسعود شجاعی طباطبایی"
رولاند توپور در ژانویه ۱۹۳۸ در پاریس از خانواده ایی یهودی تبار لهستانی بدنیا آمد و بیشتر سالهای زندگی توپور و عمده فعالیتهای وی را میتوان در فرانسه مورد واکاوی قرار داد. شاید بیشترین شناخت ما از وی بعنوان یک کاریکاتوریست باشد اما رولاند توپور بواقع نویسنده ، نقاش ،تصویر ساز و حتی فیلمساز در دنیای هنر مورد تجلیل است.
زمانی که رمان « مستاجر» رولاند توپور مورد استقبال همگان قرار گرفت این رومن پولانسکی بود که با ساخت وکارگردانی فیلمی به همین نام داستان این کتاب را بشکلی دیگر در هنر هفتم نمایش داد.
اما آنچه توپور را در ایران به مخاطبان خود شناساند برمیگردد به کتاب « آثار برگزیده کاریکاتوریستهای فرانسوی» که توسط اردشیر محصص گردآوری شده بود. در این کتاب مخاطبان با انواع خاصی از کاریکاتور بخصوص طنز سیاه توپور آشنا میگردند
آثار توپور در نزدیکی خاصی به آثار سورئالیستها بسر میبرد و بیشتر واقع بینی را با نوعی معما به مخاطب تحمیل میکند و خود را در اصل یک هنرمند با معیارهای طنز سیاه میداند که در این میان با انتخاب رنگ ها و هاشورها و ایجاد حدود تیرگی و روشنی برای ایجاد وهم و ترس و وحشت غالب در آثار طنز سیاه بیننده را بسمت و سویی نگران کننده چنان پیش میبرد که گاه کاراکتراهایش معلق در فضا هستند و گاه در زمین گیر کرده اند و پای رفتنی نیست!
چنان چه تشکیل گروهی هنری تئاتر را به نام « جنبش وحشت» را با کمک فرناندو آرابال پایه ریزی میکند .توپور در این باره میگوید :« ما واژه وحشت را دوست داریم . درست نیست ؟ آدمی وحشت زده میشود .وحشت آرامشش را بر هم می زند . همه چیز در هم میریزد ولی در این وسط چیزی قوام و یا پخته میگردد. بنظر من زندگی خود آسیب زننده و زخمگین کننده است ، وجودش یک شوک و یک هول است ، هر نفسی دردی است، هر اندیشه ایی زخمی است و همین خودش بخشی از زندگی روزانه ماست، همانگونه که امیل زولا گفته: نان خشکی که هر روز بعنوان صبحانه ناچار به خوردنش هستیم ، بدین ترتیب رویاها و تظاهرات عینی ، سرخوردگی های روزانه را که از رهگذر نوعی منطق منظم و سیستماتیک بوجود می آیند و نه از طریق تجدید دوران کودکی ، بصورت طرح میکشم »
برخلاف آنچه تصور میگردد و در ذهن ها قالب میگردد در آثار توپور القا گرایی منفی وجود ندارد و وی بیشتر بازتاب دهنده مرارت ها و رنج های آدمی است که گاه در «نماد »هویت میابند و گاه در جدالی نابرابر انسان را وادار به تسلیم میکنند و این واقع گرایی هنرمندان دهه پنجاه و شصت و حتی هفتاد میلادی اروپا بود که پس از بحبوحه جنگ جهانی دوم در صدد بیان این نوع دشواریها بودند ولی آنچه جایگاه توپور را در جایگاهی دیگری قرار میدهد آن است که مخاطبان توپور خاص هستند و نمیتوان آنرا با آثار دیگر کارتونیستهای هم عصر خود مقایسه نمود. شاید دلیلش همانا استعداد و مرتبه بالای توپور در عرصه های مختلف هنر و ادبیات باشد که توانسته است جایگاه خود را در این آثار به رخ بکشاند.
رونالد توپور سرانجام در سال ۱۹۹۷ در پاریس بر اثر خودکشی از دنیا رفت.
تهیه و تنظیم : امیر سهیلی
جهت دیدن گالری کارتون های سیاه رونالد توپور اینجا را کلیک نمایید
