728 x 90

بررسی نمادها و دنیای کاریکاتوری فخرالدین دوست محمد

بررسی نمادها و دنیای کاریکاتوری فخرالدین دوست محمد
بررسی نمادها و دنیای کاریکاتوری فخرالدین دوست محمد

بررسی نماد ها و دنیای کاریکاتوری فخرالدین دوست محمد،کارتونیست و کاریکاتوریست، عنوان مقاله ای از ماهان محمدی،از اعضای خانه کاریکاتور حوزه هنری کرمانشاه، است که در نشستی با همین عنوان، 24 تیرماه 1400 در حوزه هنری کرمانشاه توسط نویسنده آن ارائه شد. در این مقاله،  تصاویری که مصداق مطالب عنوان شده است نیز آمدهاست . این مقاله به صورت اختصاصی در اختیار ایران کارتون قرار گرفته و در ذیل می آید:

ماهان محمدی / نویسنده مقاله

 

مقدمه:

فخرالدین دوست محمد، متولد 1355 هجری (1976 میلادی) در شهر کرند از توابع استان کرمانشاه است. دوست محمد به عنوان کارتونیست، کاریکاتوریست و عکاس شناخته شده است اما آیا فرقی بین کارتونیست و کاریکاتوریست وجود ندارد و اگر وجود دارد چگونه هر دو عنوان به ایشان نسبت داده می شود.

تعریف ساده کارتونیست این است که هنرمندی بصری در زمینه کشیدن کارتون برای اظهار نظر سیاسی یا تبلیغ فعالیت می کند اما فرق آن با کاریکاتوریست در مضمون کار است چرا که کارتونیست سوژه و ایده را می کاود در حالیکه کاریکاتوریست در درجه اول به اغراق نمایی می پردازد.

دوست محمد هر دو مدیوم را با هم ترکیب کرده و برای همین ، هم می توانیم او را کارتونیست خطاب کنیم و هم کاریکاتوریست چرا که ایشان با در نظر گرفتن سوژه و ایده در فضایی گروتسک وار و کاریکاتوری، خود را به مخاطب معرفی می کند.

قصد دارم که در رابطه با عناصری در آثار ایشان صحبت کنم که شامل: تاریخ آثار، خط، رنگ، فرم و جهان بینی این هنرمند است.

 

تاثیر گذشت تاریخ بر آثار:

آثار جمع آوری شده از سال 1380 تا 1399 است که می توان در طی این سال ها متوجه تغییراتی در آثار این هنرمند شد. به عنوان مثال در این اثر ، که حدود سال های 1380 تا 1390 کار شده، متوجه استفاده این هنرمند از ابزار آبرنگ می شویم که کهنگی و دستی بودن اثر را نمایان می کند (تصاویر 1 و2) در حالی که در آثار سال 1390 به بعد متریال تغییر کرده و ابزار دیجیتالی شده (استفاده از نرم افزار هایی چون فتوشاپ)

1

2

نکته بعدی در رابطه با موضوعات آثارایشان است. در سال های 1380 تا 1390 ما بیشتر شاهد موضوعات زیست محیطی هستیم اما در سال های 1390 به بعد موضوعاتش از فضای طبیعت دور شده و وارد مسائل اجتماعی، سیاسی و اقتصادی می شود.

 

خط در آثار فخرالدین دوست محمد:

خطوط در آثار این هنرمند نقش مهمی ایفا می کنند. اولین نکته در رابطه با خطوط این آثار، نحوه فرم خط است. یعنی خطوط دست این کاریکاتوریست بی پروا، صریح، محکم و استوار می باشد. خطوط، محیطی هستنند و جزئیات زیادی از شخصیت ها را نشان نمی دهد. جزئیاتی از قبیل چین و چروک چهره ها یا بافت مو و صورت. این تکنیک به آثار، یک فضای ساده کودکانه می دهد که در قسمت جهان بینی بیشتر توضیح داده می شود. در خطوط این آثار هیچ اضطرابی دیده نمی شود و می توان این گونه استنباط کرد که نشان از جدیت و شجاعتی دارد که هنرمند به خرج داده و بی پروا حرفش را البته با لطافت (به دلیل وجود خطوط منحنی) می زند ( تصویر3)

 

3

 

تاثیر رنگ در آثار فخرالدین دوست محمد

رنگ ها معانی متفاوتی ارائه می دهند و می توان از دیدگاه روانشناسی، فیزیک رنگ، نمادشناسی و زیبایی شناسی آنها را بررسی کرد. در اینجا می توان این سئوال را مطرح کرد که چرا رنگ ها در آثار دوست محمد متنوع هستند و هارمونی دارند. چه دلیلی وجود دارد که برای لباس یک شخصیت از یک رنگ استفاده شود. در اینجا 3 رنگ تکرار شده در آثار این کاریکاتوریست، انتخاب شده و از دیدگاه نماد شناسی به بررسی آن رنگ ها پرداخته می شود.

قرمز: در این آثار معمولا رنگ قرمز به سه موضوع اشاره می کند یعنی عشق (تصاویر4-5-6) مرگ (تصاویر7-8)  اشتیاق  و خواسته ها (تصویر9)

 

4

 

5

 

6

نکته: آقای دوست محمد برای ساختمان های مدرنی که در پس زمینه تصاویر قراردارند  از خطوط مورب و زاویه دار همانند خانه های گوتیک استفاده کرده است یا آنها را ویران (تصاویر7 و 11) یا با رنگ های تیره و سفید ( مانند تصویر بالا که ساختمانها سفیداند) نشان می دهد.

 

7

8

9

قهوه ای: معمولا در آثار این هنرمند مفاهیمی از جمله بی حالی و خستگی (تصویر10) خاک و سرزمین (تصویر11) می دهد.

 

10

نکته: در آثار دوست محمد در سال های 1390 به بعد به موضوعاتی از قبیل اعتیاد، زندگی زناشویی، فقر مالی، فرهنگی و جنگ پرداخته است که این موضوعات نشان دهنده دیدگاه هنرمند نسبت به جامعه امروزیست. (به تصاویر5-7-8-10 رجوع کنید)

11

سبز: در تصویر 12 ممکن است این سئوال مطرح شود که چرا لباس شخصیت معتاد به رنگ سبز مایل به خاکستری است. از نگاه نمادشناسی یکی از معانی رنگ سبز رشد است و رنگ  سیاه نشان از عدماست. اگر این دو رنگ و این دو واژه را کنار هم بگذاریم، به مفهوم عدم رشد می رسیم که کاملا منطقی است چرا که اعتیاد مانع رشد شخصیت آدمی می شود.

12

همچنین در تصویر 13 دوباره رنگ سبز تیره را می بینیم اما این بار این رنگ، رنگ لباس یک شخص عادی است که از فقر فکری رنج می برد. این رنگ می تواند نشان از مشکلات در زمینه رشد باشد.

13

نکته: در تصویر 13 کف زمین را خطوط مورب و متقاطع پر کرده که ممکن است ما را به یاد میله های زندان  بیندازد. شاید هم آن خطوط نشان از مشکلات فکری مرد و پزشک باشد.

فرم کارهای دوست محمد:

در آثار فخرالدین دوست محمد، با یک تیپ خاص و تکرار شده از شخصیت ها طرف هستیم. شخصیت هایی با چشمان بسته، بینی پهن و کشید، مردان قوز کرده، اما این نوع شخصیت ها چه چیزی را به ما نشان می دهند؟ علت استفاده از شخصیت های چشم بسته، آن هم بعد از سال های 1390 چیست؟

به نظر می رسد که این فرم کار، یک نوع نقد است. شخصیت هایی که به شهر و آنچه رخ می دهد پشت کرده اند و انگار که متوجه زادگاه خود نیستند. این شخصیت ها (حتی کودکان)، به جهان ویران خود چشم بسته اند و با لبخند های خود به خوشبختی تظاهر می کنند در حالیکه بینی اغراق شده، حاکی از دروغ این ادعاست. مردان قوز کرده اند چرا که بیش از حد درگیر مشکلات خود هستند.

نکته جالب دیگر این است که آثار دوست محمد همیشه از زوایه دید بالا کشیده می شود چرا که دوست محمد از ما دعوت می کند که از بالا و با دید بازتری به این جهانی که خود برای خویش ساخته ایم نگاه کنیم.

 

جهان بینی آثار فخرالدین دوست محمد:

جهان آقای دوست محمد کودکانه است درحالیکه در آن از فقر، جنگ، اعتیاد، مشکلات اجتماعی صحبت می کند و این خود یک پارادوکس است که منجر به به وجود آمدن کاریکاتور می شود. این پارادوکس نشان از این است که همه ما روزی کودک بودیم اما با بزرگ شدن این فضای کودکانه را نمی بینیم (چشمان بسته) و این دنیا را با جنایت های آدم بزرگ ها پر کرده ایم.

فراخوان

نمایش بیشتر

هنرمندان

نمایش بیشتر

گالری

نمایش بیشتر

ویدیو

نمایش بیشتر